Rasyonalizm Nedir?
Dünya sahnesinde rasyonalizm olarak ifade edilen felsefi görüşe göre bilginin kaynağı akıldır. Bu felsefi görüş bilginin yalnızca akıl ve düşünce ile elde edilebileceğini ifade etmektedir.
Rasyonalizme göre zihnimiz doğuştan birtakım yetilerle donatılmıştır. Dolayısıyla rasyonalizm, evrende var olan nesnelere ilişkin bilgi edinebilmemiz için, doğuştan sahip olduğumuz ilkeleri ve yetileri kullanmamızın yeterli olacağını savunur. Bu hususa ilişkin rasyonalistlerin verdiği örnek ise matematiktir. Matematik ve mantık bilgileri, değişmeyen ve herkes tarafından aynı kabul edilen bilgiler oldukları için filozoflarda bu yöntemi esas alarak evrene ilişkin tüm gerçekleri bilebilirler.
Rasyonalizm, matematik gibi kesinliği belli olan bilgilerin zorunlu deneyimsel ilkelerden önce geldiğini ve bu tür bir bilgiye ulaşmanın ise yalnızca akıl ile mümkün olabileceğini çünkü deneyimsel yöntemleri uygularken kullandığımız duyuların, geçici ve net olmayan bilgiler verdiğini ileri süren bir görüş olarak karşımıza çıkmaktadır.
A priori nedir?
Deneysel olarak kanıtlanmadan önce, teoriyi kullanarak elde edilen tahminler için “a priori” ifadesi kullanılmaktadır.
Tümdengelim-Tümevarım
Rasyonalizm akımında tümdengelim yöntemi kullanılmaktadır. Tümdengelim yöntemine bir örnek verecek olursak:
-Bütün şairler şiir yazmaktadır.
-Emin bir şairdir.
-Öyleyse Emin şiir yazmaktadır.
Örnekten de anlaşılacağı üzere tümdengelim (dedüksiyon), genel verilerden yola çıkarak özel sonuçlar çıkarma yöntemidir.
Tümevarım yönteminde ise özel verilerden yola çıkarak genel sonuçlar çıkarılmaktadır. Tümevarım yöntemine örnek verecek olursak:
-Semih bir insandır
-İnsanlar ölümlüdür
-Semih ölümlüdür
Rasyonalizm, kesinliği belli olan bilgilerin zorunlu deneyimsel ilkelerden önce geldiğini ve bu tür bir bilgiye ulaşmanın yalnızca akılla mümkün olduğu; çünkü, deneyimsel yöntemleri uygularken kullandığımız duyuların geçici ve net olmayan bilgiler verdiğini ileri süren bir görüş olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu görüşler empiristler tarafından kabul edilmemiş; Empiristler, Rasyonalist görüşün tam aksine duyuların, algıların ve deneyimlerin neticesi sonucunda bilgi edinebileceğimiz görüşünü savunmaktadır.
- Farabi,
- René Descartes,
- Immanuel Kant,
- Sigmund Freud,
- Platon
- Sokrates,
- Voltaire ,
- Aristoteles
Ve ismini belirtmediğim nice filozof ve düşünür de Rasyonalizm görüşünü benimsemiştir.
Antik Çağ Felsefesinde Rasyonalizm
Doktrindeki kaynaklar incelendiğinde rasyonalizm geleneğinin Elea ismi verilen bir okulda başladığı ifade edilmektedir. İlk rasyonalist filozof ise Parmanides’tir denebilir. Yukarıda ifade ettiğimiz gibi duyumlar değişebilen şeyler olmalarından dolayı bilginin kaynağı olamazlar. Dolayısıyla bilginin kaynağı değişmeyen ilkelere sahip olan akıl olabilecektir.
Rasyonalizm akımına “idealar teorisiyle” katkı sağlayan Platon aynı zamanda tümdengelim yönteminin de önde gelen isimlerindendir.
Rasyonalizm Görüşünü Benimseyen Filozofların Düşünceleri
Rasyonalizm görüşünü benimseyen filozoflardan olan René Descartes’e göre zihnimizin duyumlarla ve deneylerle elde ettiği ile hayal gücüyle edindiği bilgiler olasılık içerir, bunlar her zaman açık ve seçik olmamaktadır. Çünkü bu türden bilgilerimizin herhangi gerçek bir nesne karşılığı bulunmamaktadır. Bu iki bilgi türünden edinilen bilgiler, zihnin hayal ve fantezileriyle oluşturulmuş kurgulardan meydana gelmektedir.
Descartes’e göre doğruluğu açık ve net olan bilgiler yalnızca doğuştan gelen bilgilerdir. Bu tarz bilgiler yapısı gereği genel geçer ve zorunlu olan bilgiler olarak karşımıza çıkmaktadır. Descartes, doğuştan gelen bilgileri en değerli bilgi kabul etmekle dogmatik rasyonalizmi benimsemiş bir bilgi kuramcısı olarak karşımıza çıkar. Ayrıca Descertas’e göre anlama yetimiz ve duyularımızı bizleri yanıltabileceği gibi bu yanılma ihtimali insanın her şeye şüphe ile bakmasına neden olur. İnsanlar, şüphe ederek şüphe edemeyeceği bir noktaya ulaşabilir. O da “şüphelenmekte olduğumdan şüphe edemem.” Ve “Şüphe etmek, düşünmek demektir.” Fikirleridir. Bu vesileyle Descartes, ünlü sözü olan “Düşünüyorum öyleyse varım.” Önermesine ulaşmıştır. Düşünüyor olabilmem, var olduğumdan, düşünen bir varlığın yani “ben” in var olduğundan emin olabilmemi sağlamaktadır; çünkü eğer var olmasaydım düşünemezdim. Bu kanıtlamasıyla birlikte Descartes, doğruluğundan açık ve net bir şekilde emin olduğu bir önerme bulunduğunu göstermiş olur. Bununla şüpheciliğin, hiçbir şey bilinemez, şeklindeki ana düşüncesini net bir şekilde çürütmüş olur. Bu açıklamaların üzerine mutlak doğru bilgiye akıl ile ulaştığından dolayı Descartes, rasyonalist bir filozoftur.
Bir diğer filozof olan Aristoteles’e göre ise insan doğuştan bir bilgi getirmemiştir. İnsan, duyu organları ile elde ettiği verileri işleyebilme ayrıca tümel kavramlar oluşturabilme yeteneğine sahiptir. Aristoteles bu görüşünü şu şekilde dile getirir: “Bilgi duyumla başlar, ancak bilgi duyum değildir. Bilgide duyumun yanında başka bir öğenin, aklın işe karışması söz konusu olmazsa asla bilim ve felsefe meydana gelemez.”
Aristoteles’ e göre bilgiyi edinebilme yetisine sahip olan şey, akıldır. Akıl da etkin ve edilgen olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Bilginin malzemesini edilgen akıl, yani duyular verirken, onu biçimlendirebilen ise etkin akıldır. İnsan doğumundan itibaren kendisiyle birlikte getirdiği bazı temel kalıplara sahiptir ve bu temel kalıplar sayesinde bilgiyi biçimlendirir ve genel kavramlar biçiminde ortaya koyar.
Son olarak Farabi’nin görüşlerini ele alacağız. Farabi’nin görüşleri Aristoteles’in görüşleriyle benzerlik göstermektedir. Farabi’ye göre akıl, duyu ve nazar olmak üzere bilginin üç kaynağı vardır. Duyusal bilgiler duyu organları ile alınabilen ve tekil olarak karşımıza çıkan bilgilerdir. Aklımız sayesinde kendi iç dünyamızda olanları, zihin durumlarımızı gözlemleyebiliriz. Nazar ise doğduğumuzda kendimizle birlikte getirdiğimiz düşüncelere karşılık gelmektedir. Duyu ve akıl bizlere doğrudan bilgi verirken , nazar dolaylı bilgi verir. Duyu organlarımızla algıladığımız dış dünyaya ait olan tekil bilgiler rasyonalist görüşe göre doğru bilgiler değildir. Bu bilgiler yalnızca doğru bilginin malzemesinin oluşturabilirler. Tekil bilgiler derinliğine düşünme(nazar) ve akıl yürütme yoluyla biçimlendirilerek genel kavramlara, yargılara dönüştürülür. Böylece kesin ve genel geçer bilgilere ulaşabilmiş oluruz.
Farabi’ye göre insan zihninde doğuştan getirilen düşünceler vardır ve bu düşünceler insan aklında var olan sezgi gücü sayesinde kavranır. Sezgi ise kesin ve genel geçer bilgiye ulaşma aracıdır.
Rasyonalizm
İletişim: edebialem1 @gmail.com
Kaynakça
Wikipedia katılımcıları (2022). Akılcılık. Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim tarihi 10.55, Nisan 12, 2022 url://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ak%C4%B1lc%C4%B1l%C4%B1k&oldid=26895967.
YouTube: Edebi Alem