Olan ve Olması Gereken Hukuk
Başlıca iki ana hukuk akımı vardır: Pozitif Hukuk ve Doğal Hukuk. Çok basit bir tabirle pozitif hukuk olan hukuku, doğal hukuk ise olması gereken hukuku anlatır.
Pozitif Hukuk Tanımı
Pozitif hukuk (müspet hukuk), belli bir ülkede ve belli zamanlarda yürürlükte olan hukuktur. Bu nedenle hu hukuka kısaca “mevzuat” da denmektedir.
Doğal Hukuk Tanımı
Doğal hukuk (tabii hukuk) ise pozitif hukukun karşısındadır. Doğal hukuk yürürlükte olan kanunları değil aslında olması gereken ideal hukuk sistemini konu edinir. Olan değil olması gerekendir. Bu görüşte hukuk kavramı, adalet kavramı ile bağdaşır. Hukuka aykırı demek adalete aykırı demektir.
Doğal Hukukçuların Gözünden Pozitif Hukuk
Doğal hukukçular, belli bir toplumda, belli bir dönemde, organize biçimde fiilen uygulanan hukuku pozitif hukuk olarak nitelendirirler. Doğal hukukçular, pozitif hukukun karşısında yer almış ve doğal hukukun pozitif hukuktan üstün olduğunu savunmuşlardır. Doğal hukukçu Grotius’a göre, pozitif hukuk belirli kişilerin iradesinin diğer kişilerin iradesine zor aracılığı ile kabul ettirilmesidir. Oysa tabi hukuk bir insanın veya bir iradenin eseri değildir. Aksine insanın yani doğal hukuka tabi olanın kendi aklı aracılığı ile bulduğu ve uyduğu hukuktur. İşte bu tam da bu sebepten ötürü doğal hukuk ve pozitif hukuk birbirinden ayrıdır ve doğal hukuk pozitif hukuktan üstündür. Bu nedenle de doğal hukukçulara göre pozitif hukukun meşruluğu ancak doğal hukuka yani ideal hukuk düzenine uyduğu ölçüde kabul edilir. Onlara göre pozitif hukuk ya doğal hukuka uygun bir düzenleme getirmeli veya doğal hukukun ilgilenmediği konularda kurallar koymalıdır.
Beşeri İradenin Ürünü: Pozitif Hukuk
Pozitif hukuk insan iradesinin bir ürünüdür. Yani hükümran gücün iradesine dayanır. Bu nedenle pozitif hukukun uygulanma süresini de bu hükümran güç belirler. Oysa doğal hukuk bir insan iradesinin ürünü değildir. Doğal hukuk düşüncesinde akıl ve insan tabiatı kavramları ön plandadır. Onlara göre gerçek hukuk insan aklında belirir ve evrenseldir. Pozitif hukuk değişik ülkelerde değişik şekillerde uygulanır. Değişik ülkelerde uygulanan hukuk kurallarının birbirinden farklı olması bu kanunların fayda esasına dayandığını gösterir oysa hukuk faydacılığa kapılamayacak kadar önemli bir temeldir. Bir ülkede uygulanan hukukun değişmesi de zaten faydacılığın bir göstergesidir ve pozitif hukuk yani olan hukuk “mevzuat” sık sık değişir. Oysa doğma hukuk her insanın aklına beliren temel değerdir ve Cicero’ya göre evrensel, değişmez ve ebedidir. Cicero’ya göre, insan aklının gereği olan doğal hukuk ilkeleri her zaman her yerde geçerli ve değişmez prensiplerdir.
Pozitif hukukta hâkim kendisine getirilen her türlü uyuşmazlığı çözmelidir, kanunlara uymalı eğer o uyuşmazlık hakkında hukuk düzeninde bir düzenleme yoksa yerel adete bakmalı ve yine yerel adette de bir çözüm yolu olmaması halinde “kanun yaratmalı”dır. Doğal hukuk anlayışına göre bu şekilde hâkimin kendisine getirilen bir uyuşmazlığı, kanunda bir çözüm yolu olmasa dahi çözmek zorunda oluşu, pozitif hukukun başka bir deyişle normatif sistemin cevapsız bıraktığı konuda doğal hukuka uymanın bir zorunluluk olduğu anlamına yorulabilir. Yani hâkimin hukuk yaratması aslında doğal hukuk düşüncesinin uygulanmasıdır.
Doğal hukuk düşüncesi 19. Yüzyılda önemi yitirmiştir. Hukuki pozitivizm hukuk düşüncesinde egemen hale gelmiş ve olması gereken hukuk değil olan hukuk sistemi uygulanmış bu düşünce kanun koyucular tarafından benimsenmiştir.
Feyzanur Demir
Her Devrin Hukuku adlı eseri okudunuz mu?
